İran hükümeti, giderek kötüleşen ekonomik koşullar altında kripto para piyasasına yönelik kontrol ve denetimleri sıkılaştırmaya devam ediyor. Ülkenin ulusal para birimi olan riyal, hızla değer kaybederken, İran Merkez Bankası (CBI), kripto para borsalarındaki riyal ödemelerini aniden durdurdu. Bu hamle, 10 milyondan fazla kripto yatırımcısını etkileyerek, Bitcoin ve diğer dijital varlıklara riyal ile yatırım yapmalarını engelledi.
CBI’nin bu kararındaki temel amaç, halihazırda büyük değer kaybı yaşayan riyalin daha da zayıflamasını önlemek ve döviz çıkışını engellemek olarak belirtiliyor. Özellikle genç İranlılar, yaptırımlar nedeniyle kısıtlı olan ekonomik fırsatları aşmak için kripto para piyasasına yönelmişti. Ancak hükümet, piyasanın büyümesini kontrol altında tutmak ve denetimi artırmak adına daha katı adımlar atmaya başladı.
Merkez Bankası Yetkiyi Ele Alacak
Riyal işlemlerinin durdurulmasının ardından İran Merkez Bankası, kamuoyuna yönelik açıklamalar konusunda büyük ölçüde sessiz kaldı. Konuya dairse doğrudan bir yorum yapmadı. Ancak, Başkan Muhammed Rıza Farzin’in, hükümet, yargı ve meclis başkanlarının katıldığı bir toplantıda kripto para piyasasını “izleme ve yönetme” konusunda tam yetki aldığı açıklandı.
İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan da geçen hafta Farzin’e bir mektup göndererek CBI’nin “kripto piyasasını yönetmekle tek yetkili kurum” olduğunu vurguladı. Yetkililer, kripto para ticaretinin artırılmasını ve ihracat yoluyla ülkeye döviz girişinin teşvik edilmesini hedeflediklerini belirtti. Ancak bu hedefin nasıl gerçekleştirileceğine dair net bir yol haritası sunulmadı.
Bu yeni düzenlemeler, İran Merkez Bankası’nın döviz piyasasına daha fazla yabancı para arz ettiği ve sokaklardaki yasa dışı döviz satıcılarını tutuklamaya başladığı bir döneme denk geldi. Son haftalarda İran riyali hızla değer kaybederek, dolar karşısında tüm zamanların en düşük seviyesi olan 940.000 riyale kadar geriledi. Oysa bu rakam, Ekim 2023’te 600.000 riyal, 2018 başlarında ise 40.000 riyal seviyesindeydi.
USDT’ye Günlük %4 Fiyat Limiti Gündemde
CBI, riyal ile kripto para alımını yasaklamasının ardından, borsalarla görüşmelere başladı, devamında da belirli kısıtlamalar getirdi. Küçük çaplı borsalar, bazı şartları kabul etmek zorunda kaldı, böylelikle riyal işlemleri kısıtlı da olsa yeniden açıldı. Ancak büyük kripto borsaları için belirsizlik devam ediyor.
İran Merkez Bankası’nın borsalara sunduğu şartlar arasında, müşteri verilerine üst düzey erişim, anlık güncellemeler ve gerektiğinde kullanıcı hesaplarını dondurma yetkisi bulunuyor. Ayrıca İran hisse senedi piyasasında uygulanan sınırlamalara benzer şekilde, kripto para fiyatlarının günlük değişimlerine de üst sınır getirilmesi planlanıyor. Eğer fiyatlar belirlenen sınırları aşarsa, ilgili kripto paranın riyal bazlı işlemleri geçici olarak durdurulacak.
Özellikle dolar bazlı stabil kripto para birimi Tether (USDT) üzerinde yoğunlaşan düzenlemeler kapsamında, günlük fiyat değişimi %4’ü aştığında, İranlı yatırımcıların USDT alımının geçici olarak engellenmesi planlanıyor. Birçok İranlı, riyalin değer kaybından korunmak için USDT’ye yönelmiş durumda, ancak yeni kısıtlamalar bu stratejiyi zorlaştırabilir.
Çifte Standart mı Var?
CBI’nin ani kararları ve uyguladığı kısıtlamalar, piyasa uzmanları tarafından sert şekilde eleştiriliyor. Ubitex CEO’su Eisa Keshavarz, Al Jazeera’ya yaptığı açıklamada, bu adımların piyasaya zarar verdiğini ve halk ile hükümet arasındaki uçurumu büyüttüğünü söyledi.
Keshavarz’e göre İran yönetimi, sosyal medya platformlarını yasaklayarak halkı yerel platformlara yönlendirmeye çalışırken, yerel kripto borsalarına uyguladığı kısıtlamalarla yatırımcıları yabancı borsalara yönlendiriyor. Bu çelişkili politikaların piyasa üzerindeki belirsizliği artırdığını vurgulayan Keshavarz, “Halkın birikimlerini korumak için altın, dolar, kripto para veya gayrimenkule yönelme hakkı vardır. Ancak mevcut politikalar halkı kayıt dışı ve yasa dışı yollar aramaya itiyor” dedi.
İran hükümeti, son yıllarda kripto para piyasasını düzenleme konusunda çeşitli girişimlerde bulundu, ancak bu düzenlemeler çoğu zaman yatırımcılar ve piyasa aktörleri için kafa karıştırıcı ve engelleyici oldu. 2019 yılında kripto madenciliğini belirli şartlarla yasal hale getiren hükümet, şimdi ise farklı yollarla piyasaya müdahale etmeye devam ediyor.
Geçtiğimiz hafta İran Kültür ve İslami Rehberlik Bakanlığı, yerel medya kuruluşlarının kripto para reklamlarını yasakladığını duyurdu. Bakanlık, bu yasağın kamuoyunun haklarını korumak ve riskleri en aza indirmek için getirildiğini belirtti.
Ayrıca, gözlemciler ve uzmanlar, artan bütçe açığını kapatmak isteyen İran yönetiminin kripto para işlemlerine vergi getirmeye hazırlandığını düşünüyor. Geçen ay İran’ın en yüksek internet düzenleme organı olan Yüksek Siber Uzay Konseyi tarafından yayımlanan yeni düzenleme taslağı, kripto piyasasına yönelik daha fazla denetim ve kısıtlamalar getireceğinin sinyallerini veriyor.
Amaç Riskleri En Aza İndirmek mi?
İran yönetimi, resmi olarak kripto düzenlemelerinin “riskleri en aza indirme” amacını taşıdığını savunuyor. Ancak uzmanlar, bu düzenlemelerin yatırımcıları korumaktan çok, devletin kendi ekonomik çıkarlarını güvence altına almak için yapıldığını düşünüyor.
“Eğer ‘riskleri azaltmak’ ifadesi vatandaşları koruma anlamına gelseydi, belki desteklenebilirdi. Ancak bu belgelerde vatandaşların çıkarlarına dair net bir vurgu yok. Bu da yeni kısıtlamaların yönetim adına yapıldığını gösteriyor,” diyen Hoşbaht, İran’da kripto para piyasasının önümüzdeki dönemde daha da sıkı denetim altına alınacağını belirtti.
Önümüzdeki aylarda İran hükümetinin kripto piyasasına yönelik daha fazla düzenleme getirmesi bekleniyor. Bu süreçte yatırımcılar, finansal özgürlüklerini korumak için yeni yöntemler arayabileceği ancak hükümetin sıkı kontrol mekanizmaları, İran’da kripto kullanımının daha da zorlaşabileceği öngörülüyor.