Nobel Ekonomi Ödülü sahibi ve etkin piyasa hipotezinin öncüsü Eugene Fama, Bitcoin’in geleceğine dair karamsar bir tahminde bulunarak, önümüzdeki on yıl içinde neredeyse kesin olarak değersiz hale geleceğini öne sürdü.
Capitalisn’t podcast’inde Luigi Zingales ve Bethany McLean ile yaptığı söyleşide Fama, Bitcoin’in tasarım hataları, aşırı oynaklığı ve temel para teorisi ilkelerinden sapması nedeniyle uzun vadede ayakta kalmasının “neredeyse imkânsız” olduğunu savundu.
En Büyük Zayıflığı Değişkenliği
Fama’nın bu ön görüsü, Bitcoin’in güvenilir bir değişim aracı olarak başarısız olmasına dayanıyor. Geleneksel para teorisinin temel taşlarından biri olan bu özellik, Fama’ya göre Bitcoin’de eksik. “Kripto paralar tüm kuralları ihlal ediyor” diyen ünlü ekonomist, Bitcoin’in “son derece değişken gerçek değerini” en büyük zayıflığı olarak gösterdi.
Fiat paralar veya altın gibi emtiaların aksine Bitcoin’in içsel bir değeri olmadığını ve tamamen spekülatif talep tarafından yönlendirildiğini belirten Fama, bu oynaklığın Bitcoin’in bir para birimi olarak işlev görmesini engellediğini savundu.
Chicago Üniversitesi Booth İşletme Fakültesi’nden Luigi Zingales de Bitcoin’in sabit arzının (21 milyon adetle sınırlandırılmış olması) oynaklığı artırdığını dile getirdi (ayrıca bkz: Kalan Bitcoin Miktarı). “Arzı sınırladığınızda, fiyat tamamen talebe bağlı hale gelir” diyen Zingales, bu dinamiğin yatırımcı duyarlılığına bağlı olarak bir spekülasyon döngüsü yarattığını belirtti. Fama, Bitcoin’in çökme ihtimalini sayısal olarak değerlendirmesi istendiğinde ise net bir yanıt verdi: “Bence bu olasılık neredeyse yüzde 100. Ama ne zaman olacağını kestiremiyorum.”
Ekonomi Teorisine Meydan Okuyan Bir Senaryo
Fama’nın tahminleri, modern finansın şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı için büyük bir ağırlık taşıyor. Varlık fiyatlarının mevcut tüm bilgileri yansıttığını öne süren etkin piyasa hipotezi, günümüz yatırım anlayışının temel taşlarından biri. Fama, hiçbir modelin kusursuz olmadığını kabul etse de Bitcoin’in uzun süre varlığını sürdürmesi halinde ekonomistlerin para teorisini “baştan yazmak” zorunda kalacağını belirtti. “Umarım Bitcoin çöker” diyen Fama, aksi takdirde ekonomik teorinin yeniden gözden geçirilmesi gerekeceğini söyledi.
Kripto paraların yükselişi, paranın doğası hakkında süregelen tartışmaları alevlendirdi. Destekçileri, Bitcoin’in merkeziyetsiz yapısının devlet kontrolündeki sistemlere bir alternatif sunduğunu öne sürerken, Fama buna şüpheyle yaklaşıyor. Bitcoin’in devrim niteliğinde bir araç olmaktan çok, spekülatif bir varlık olduğunu savunan ekonomist, “İnsanların neden buna değer atfettiği bir muamma” dedi ve Bitcoin’i tarihsel balonlarla kıyasladı.
Blockchain’in Belirsiz Geleceği
Fama’nın eleştirileri, Bitcoin’in temelini oluşturan blockchain teknolojisine de uzanıyor. Blokchain’in güvenilir işlemleri mümkün kıldığı iddiasına rağmen, Fama bu sistemin istismara açık olduğunu düşünüyor. “Blok zincirini bozmak isteyenler için her zaman teşvikler olacaktır” diyerek kötü niyetli aktörlerin yeterli işlem gücünü ele geçirerek ağı manipüle edebileceğini öne sürdü.
Ayrıca Bitcoin madenciliğinin devasa enerji tüketimini eleştiren Fama, bu sistemin çevresel açıdan sürdürülemez olduğunu savundu. “Bu enerji tüketimiyle Bitcoin’in uzun vadede ayakta kalması mümkün değil” diyerek madencilik sürecinin büyük bir kusur olduğunu belirtti.
Fama, Bitcoin’in bazı özel durumlarda işe yarayabileceğini de kabul etti. Zingales, Bitcoin’in siyasi açıdan istikrarsız bölgelerdeki varlıklı kişiler için bir kaçış aracı olabileceğini dile getirdi. “Eğer bir oligark isem ve paramı saklamak istiyorsam, Bitcoin cazip görünebilir” diyen Zingales’e karşılık Fama, bu kullanım alanının Bitcoin’in genel kabul görmesi için yeterli olmadığını vurguladı. “Bu büyük resmi değiştirmez” dedi.
Söyleşide, hükümetlerin Bitcoin’in çöküşü durumunda yatırımcıları kurtarmak zorunda kalıp kalmayacağı da tartışıldı. Fama, böyle bir müdahaleye karşı olduğunu belirterek, “Hükümetin sonradan devreye gireceğini biliyorsak, baştan maliyetleri en aza indirmek için plan yapmalıyız,” dedi. Zingales ise kripto paraların geleneksel finans sisteminden izole edilmesi gerektiğini savunarak, “Kendi bağımsız sistemlerini kursunlar. Eğer başarısız olurlarsa, biz bu enkazı toplamak zorunda kalmayalım” dedi.
Çekler Rezervlerini Bitcoin’e Yatırıyor
Eugune Fama’nın açıklamalarının aksine Çek Merkez Bankası (CNB) Başkanı Aleš Michl, ülkenin rezervlerinin %5’ine kadarını Bitcoin’e yatırmayı planladığını açıkladı. Bu hamle, Avrupa’daki diğer merkez bankalarından farklı bir yaklaşım sergileyerek rezerv varlıklarını çeşitlendirme amacı taşıyor. Michl, Bitcoin’in alternatif bir yatırım aracı olarak giderek daha fazla kabul gördüğünü savunurken, bu yatırımın büyük kazançlar sağlayabileceği gibi tamamen değersiz hale gelme riskinin de bulunduğunu kabul ediyor. CNB’nin geçmişte Enron ve Wirecard gibi kötü yatırımlardan ders aldığını belirten Michl, ABD hisse senetlerinin de bankanın portföyündeki payını artırmayı hedefliyor.
Ancak Michl’in Bitcoin planları, Avrupa’daki diğer merkez bankaları tarafından şüpheyle karşılanıyor. Almanya Merkez Bankası (Bundesbank) Başkanı Joachim Nagel, Bitcoin’i 17. yüzyıldaki “Lale Çılgınlığı“na benzeterek güvenli, likit ve şeffaf bir rezerv varlığı olmadığını savundu. Almanya’nın Çekya’nın en büyük ticaret ortağı olması ve benzer sanayi yapısına sahip olması nedeniyle, bu iki ülkenin finansal politikalarının uyumlu olması beklenirken, CNB’nin bu radikal adımı Almanya başta olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinde endişe yaratabilir.
Fama’nın bu sert öngörüsü, inovasyon ile ekonomik gelenek arasındaki büyük çatışmayı gözler önüne sererken, Bitcoin destekçileri, bu teknolojinin finansı demokratikleştireceğine inanıyor. Fama gibi eleştirmenlerse bunun yalnızca geçici bir spekülasyon balonu olduğunu düşünüyor. Önümüzdeki on yıl, kripto paraların oynaklık ve niş kullanım alanlarından sıyrılıp sıyrılamayacağını veya gerçekten finans tarihinin tozlu sayfalarına karışıp karışmayacağını gösterecek.
Tartışmalar sürerken net olan tek bir şey var: Bitcoin’in kaderi, yalnızca yatırımcı portföylerini değil, para teorisinin geleceğini de belirleyecek. İster başarılı olsun ister çöksün, Bitcoin’in mirası; ekonomi, yatırım ve para kavramlarının nasıl şekilleneceği konusunda derin etkiler bırakacak.