DAO’lar kripto para endüstrisinde şirketleri, ekipleri, projeleri ve organizasyonları kararlar alarak yönetmek için yeni bir yol sunar. Son birkaç yıl içerisinde Web 3.0 ve merkeziyetsizlik gibi çok sayıda terim hayatımıza girdi. Bu terimlerden biri de hiç şüphesiz DAO’dur. Artık çoğu projede “Merkeziyetsiz otonom kuruluş” ibaresini sıklıkla görüyoruz. Peki tam olarak DAO nedir ve ne anlama gelmektedir? Bugün Business2Community olarak, DAO’ların kripto para sektöründe ne işe yaradığını enine boyuna konuşacağız.
Merak ettiklerinizi ve konu ile alakalı spesifik tüm bilgileri açıklayacağız. Özellikle DAO’nun geçmişi, genel özellikleri ve avantajlarını yakından inceleyeceğiz. Rehberimizi okuduktan sonra herhangi bir projede DAO’yu gördüğünüzde artık tam olarak ne işlevi olduğunu öğrenmiş olacaksınız. Lafı isterseniz çok fazla uzatmayalım ve gelin DAO’ya yakından bir göz atalım.
DAO Nedir? Açılımı Ne Anlama Gelir?
Rehberimizin konusuna tam olarak geçmeden önce DAO nedir sorusu ve bu kavramın açılımı üzerine konuşmak istiyoruz. DAO, uzun anlamıyla merkeziyetsiz otonom organizasyon demektir. Kuruluşlar, blok zincir veya bir kripto para ağında kodlarla yönetimin oluşmasını sağlar. Bu noktada projede katılımcılar merkezi bir otorite olmadan organizasyonun yönetimine dahil olmaktadır. Misal DAO içeren bir projeye yatırım yapan kullanıcı aslında oy hakkı elde etmektedir. DAO’lar akıllı sözleşmeler ve blok zincir teknolojisinin birleşimiyle oluştuğundan dolayı tüm kararlar yatırımcıların verdiği oylarla alınır.
Klasik bir organizasyonda CEO veya yönetim kurulu tüm şirketi yönetirken DAO’larda durum oldukça farklıdır. Yatırım yapan on binlerce kişi projenin fonlarından, geleceğinden ve alabileceği tüm kararlardan sorumludur. Doğal olarak “merkeziyetsizlik” kelimesi çok daha önemli hale gelir. DAO’da kararlar sadece oy birliği sağlandığı takdirde akıllı sözleşme tarafından onaylanmaktadır. Muhtemelen bu noktada çoğu kişinin aklına oylama sisteminin manipüle edilip edilemeyeceği gelmiştir. Bu konuya makalemizin ilerleyen kısımlarında değineceğiz. Ancak genel anlamıyla DAO, blok zincir endüstrisinde yeni tarz bir yönetim biçimidir desek pek de abartmış olmayız. DAO nedir anladıysanız, tarihi ve daha fazla detayları için okumaya devam edebilirsiniz.
DAO’nun Geçmişi ve “The DAO” Olayı
DAO’ların tarihine bakıldığında karşımıza oldukça ikonik bir olay çıkmaktadır. Tarihler 2016 yılını gösterirken “The DAO” olarak adlandırılan bir blok zincir sermaye fonu, Ethereum ağında sadece deneysel amaçlı kullanılmaktaydı. Bu topluluk ilk olarak “Slock.it” projesi için bir fon toplamaya karar verdi. Fon toplama işlemi beklenenden çok daha fazla talebe sahip olduğu için 5 milyon ile 10 milyon dolar arasında bir kaynağa kısa sürede ulaştı.
Ancak bu etkileşim ilerleyen zamanlarda o kadar arttı ki, toplanan para inanılmaz bir değere ulaşarak 150 milyon dolara kadar tırmandı. O dönem için bu rakam ekosistemdeki tüm ether arzının yaklaşık olarak %15’ine denk gelmekteydi. Açıkçası bu noktadan bakıldığında ne kadar büyük bir para anlamına geldiğini fark etmişsinizdir.
DAO’nun duyurulmasından birkaç ay sonra, hacker’lar fon üzerinde dolandırıcılık yapmak için akıllı sözleşmelere karşı bir saldırı başlattı. Bu saldırıya “Re-entrancy Attack” yani yeniden giriş saldırısı denmektedir. Saldırı ile birlikte beyaz şapkalı hacker’lar aynı anda fonları güvenli cüzdanlara taşımak için benzer bir açığı kullandılar. Fonda parası bulunan diğer yatırımcılarında benzer işlemler yapması önemli sonuçların ortaya çıkmasını sağladı.
Misal 2016’da hackerlar bu saldırı ile 3.6 milyon ETH’yi çalmayı başardı. Ayrıca DAO için kritik viraj sayılan yeni bir zincir çatallanması bu dönemde ortaya çıkmıştır. Topluluk hack’i engellemek için iki farklı çatal ile oylamaya gitmiştir. Bu oylama ile birlikte toplulukta yer alanların %85’i çatallanmayı onaylamış ve ortaya Ethereum Classic çıkmıştır.
Açıkçası böyle bir durumdan dolayı çoğu yatırımcı yeni DAO projelerine daha fazla odaklanmaya başlamıştır. Son yıllarda piyasaya çıkmış en iyi DAO projeleri hangileridir merak ediyorsanız makalemize göz atmanızı öneririz. Belki de sizin için fırsat yaratabilecek yeni bir projeyle tanışabilirsiniz.
DAO’lar Nasıl Çalışır?
DAO nedir ve geçmişinde neler vardır detaylı şekilde değindik. Şimdi gelin DAO’ların çalışma mekanizmasına daha spesifik bir örnekle yakından bakalım.
- İlk olarak DAO oluşturulmadan önce katılım sağlayacak kişiler proje etrafında bir araya gelir. Bu bir token veya blok zincir projesi olabilir. Bu noktada hedef projeyi finanse etmek, fonları yönetmek ve bir karar alma mekanizması oluşturmaktır.
- DAO’ların temelinde akıllı sözleşmeler yer aldığından kodlamalarla bunun oluşturulması gerekmektedir. Akıllı sözleşme yazıldıktan sonra DAO’nun alacağı kararların nasıl işleyeceğine dair bazı kurallar belirlenebilir. Özellikle yeni karar alınacağı zaman akıllı sözleşmeyle belirlenen kurallara uyma zorunluluğu vardır.
- DAO’ya katılmak isteyenler token veya farklı bir kripto para birimiyle projeye dahil olabilir. Projeye eklenen bu paralar DAO’nun fon havuzunu oluşturmaktadır.
- DAO, token sahiplerine oy kullanma hakkı verdiğinden tüm kararlar ortaklaşa şekilde alınır. Bu noktada kararın onaylanabilmesi için oy çokluğunun sağlanması elzemdir. Akıllı sözleşmede belirlenen kurallar oy sisteminin gidişatını belirler.
- DAO’nun akıllı sözleşmesi, alınan tüm kararları aynı şekilde otomatik olarak uygular. Bir pazarlama kampanyasına yatırım yapılması gerekiyorsa ve oy birliği sağlandıysa anında gerçekleştirilir. Aynı şekilde ilerleyen zamanlarda yine DAO’nun kararı ile akıllı sözleşme üzerinde güncellemeler ve değişiklikler yapılabilmektedir.
Görmüş olduğunuz tüm bu adımlar en basit tabirle DAO’ların nasıl çalıştığını göstermektedir. Ancak kripto para projelerinde faaliyet gösteren her DAO için bambaşka kurallardan söz etmek mümkündür.
DAO’nun Genel Özellikleri
Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon, bu zamana kadarki ekonomik hiçbir geleneksel yönetime benzememektedir. Özellikle fikrin altında yatan blok zincir teknolojisi DAO’ların ön plana çıkmasını sağlar. Akıllı sözleşmeler ve DAO tokenlerin kullanımı merkeziyetsizliğin ne kadar elzem olduğunu kanıtlamaktadır.
Amiyane tabir ile DAO’ların güven için bir lidere, yönetim kuruluna veya farklı otoritelere ihtiyacı yoktur. Bunun yerine yatırımcılar projeyi kendi oylarıyla yönetebilir ve istedikleri kararı özgürce onaylayabilirler. Bu sistemin merkezinde ise “bir token, bir oy” mekanizması bulunur. Biraz daha detaya inerek DAO’ların en genel hatlarına biraz daha yakından bakalım.
Akıllı Sözleşmeler
Akıllı sözleşmeler, kodlamayla oluşturulmuş blok zincir ağlarının beynini oluşturur. Klasik bir algoritma kullanımına benzeyen akıllı sözleşmelerde mantıksal bir koşul bulunur. DAO’lar için akıllı sözleşmeler fonların yönetiminden projenin geleceği hakkında karar vermeye kadar çok sayıda kuralı içerir. Oylamanın gerçekleşmesi, oylama sonucunun uygulanması ve tüm bu sürecin otomatikleştirilmesi gibi görevleri bulunmaktadır. Küçük bir not olarak kriptoda akıllı sözleşmeler konusunun çok daha spesifik ve derin alanları kapsadığını da ekstra olarak belirtmek isteriz.
Yönetişim Tokeni
Governance token olarak da bilinen yönetişim tokenleri, bir blok zincir projesinin sahipleri olarak karar verme sürecine aktif şekilde katılmanızı mümkün kılar. Genellikle DeFi projelerinde var olan merkeziyetsiz otonom organizasyonlarda yönetişim tokenlerinin kullanıldığını söyleyebiliriz. En basit tabirle yönetişim tokenlerinin amacı, proje hakkındaki karar verme sürecini merkeziyetsiz hale getirmek ve token sahiplerine söz hakkı tanımaktır. Mesela Uniswap için “UNI” ve Arbitrum için “ARB token” iyi birer örnek olacaktır.
Token Sahipliği ve Oy Kullanma
DAO’ların merkezi yapısında token sahiplerinin oy kullanma özgürlüğü bulunmaktadır. Makalemizin başından bu yana belirttiğimiz gibi DAO aslında gerçek bir demokrasi örneğidir. Demokrasilerde daha fazla oy gücüne sahip olan taraf gücü bir noktada eline geçirir. Aslına buradan bakıldığında oylama sisteminin manipülasyona açık olması oldukça tartışmalı bir konudur. Özellikle cüzdanlarında çok sayıda token bakiyesi barındıran kişilerin oylamayı olumsuz yönde etkilemesi oldukça kolaydır.
Ancak bu noktada ARB ve UNI gibi yönetişim tokenleri ön plana çıkar. Bu tokenler yönetim anlayışının dışında parasal bir değere de sahiptir. Doğal olarak yatırımcılar kendi değerine sahip bir tokenin fiyatını olumsuz yönde etkileyecek kararları almak istemez. Doğal olarak tüm token sahipleri projenin çıkarına veya gidişatına uygun olan en iyi eylemleri yapmaya hevesli olacaktır.
DAO Türleri Nelerdir?
DAO nedir sorusuna detaylıca cevap verdikten sonra, șimdi de DAO’ların türlerinden bahsedelim. Kripto para endüstrisinde veya farklı kurumların içerisinde DAO’lar kullanılmaktadır. Bu başlık altında en bilinen 5 DAO türünü basit açıklamalarla sizlere tanıtacağız.
- Protokol DAO’ları: Protokol DAO’ları, DEX borsalarında ve borç verme protokollerinde sıklıkla kullanılan bir demokratikleşme aracıdır. Karar alma süreçlerini şeffaf hale getirmek için DAO üyeleri oylama sistemi kullanır. Güncellemeler, tartışmalar ve yeni kararlar için DAO üyeleri bir araya gelebilmektedir.
- Yatırım DAO’ları: Web3 projeleri, yenilikçi blok zincir teknolojileri veya erken aşamalı yatırım fırsatlarının etrafında topluluk oluşturmak için bu tarz DAO’lar kullanılır. Misal LAO, Ethereum blok zincirindeki yeni projelerin geliştirilmesini destekleyen bir girişim sermayesi fonudur.
- Hizmet DAO’ları: Klasik ekonomideki danışmanlık firmalarına benzer işlev gösteren hizmet DAO’ları profesyonel bazda bir topluluk oluşturmak için çalışır. Topluluğun daha verimli bir şekilde hizmet sunabilmesi için birbirleriyle kurdukları iletişim ve işbirliğini kuvvetlendirmeyi hedefler.
- Sosyal Etki DAO’ları: Dünya üzerindeki belirli sosyal sorunları desteklemek ve insanlara yardımcı olmak için kitle fonlanmasını mümkün kılmak bu DAO’nun amacıdır. Desteği daha sistematik hale getirmek için merkezi olmayan yönetim biçimi kullanılır desek pekte abartmış olmayız.
- Medya DAO’ları: Sansürün ve reklamverenlerin etkisini azaltmak amacıyla kurulan ve yönetilen topluluklara medya DAO’ları denmektedir. İçerik üretenler direkt olarak içeriğin sahibi olur ve doğrudan tüketici tarafından gelir elde edebilir.
DAO’lar genel olarak bu 5 farklı türe ayrılmıştır. Daha spesifik konular için farklı merkeziyetsiz otonom organizasyonlardan söz etmek mümkündür. Misal koleksiyoncular için NFT DAO’ları ve insanları tek bir amaç için topluluk haline getiren projelerde de DAO’lar olabilmektedir. Ancak biz bu liste ile birlikte en bilinenleri paylaşmaya çalıştık.
DAO’ların Avantajları
Merkezi olmayan otonom organizasyonların, geleneksel yapıdan tamamen uzaklaşmış, daha yenilikçi ve şeffaf bir yapısı vardır. Kripto dünyasında hızla yükselen bu organizasyonlar, herkesin söz hakkına sahip olduğu, adil bir atmosfere sahiptir. Aşağıda merkeziyetsiz otonom organizasyonların en temel faydalarından bahsedeceğiz.
Merkeziyetsiz Özerk Yapı
Merkeziyetsiz otonom organizasyonların ilk bahsetmemiz gereken faydası, adından da anlaşılacağı üzere herhangi bir merkezi olmamasıdır. Geleneksel yapıda, kriptonun veya projenin sahibi olan kurum ya da birey, tüm söz hakkına sahip olmaktadır. Ancak, bundan farklı olarak, merkeziyetsiz özerk yapıda herkes sahip olarak kabul edilir. Bu da bireyselciliğin önüne geçerek, ortak bir sosyal ağ yaratır. Eğer ortada bir yönetici olmazsa, özerklik kabul edilir. Bu da herkesin söz ve hak sahibi olabileceği anlamına gelir.
Eşitlik
DAO’ların bahsetmeye değer bir diğer önemli avantajı ise kullanıcılara sağladığı eşitliktir. Her kullanıcının projeye dair alınan kararlarda ve değişikliklerde söz sahibi olduğu demokratik bir yapıya sahiptir. Bu kararlar arasında yönetimi şekillendirecek kararlar, organizasyonun geleceğine dair alınan kararlar ve güncel yapıyı iyileştirme kararları bulunur. Geleneksel projelere nazaran, alışılmışın dışında bir girişime sahiptir. Projedeki rolünüze bakılmaksızın, oy hakkınız olacaktır. Bir kullanıcı ne kadar çok token’a sahipse, o kadar fazla oy hakkı olur.
Küresel Erişim Fırsatı
Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonları, lokasyon limiti tanımayan, her coğrafi sınırdan erişilebilirdir. Bu da demek oluyor ki dünyanın neresinde olursanız olun, projeye erişim sağlayabilirsiniz. Asya’dan ve Kuzey Amerika’dan iki farklı kişi aynı projede bulunarak, aynı söz hakkına sahip olabilir. Bu da kültürel zenginleşmeye kapı açan bir faydadır diyebiliriz.
Şeffaflık
DAO’ların en göze çarpan özelliklerinden birisi de her kararın kullanıcılara açık bir şekilde alınmasıdır. Yani bu da bireysel merkezileştirmeyi ortadan kaldırarak, kontrolün tek bir kişide olmasının önüne geçer. Bu şekilde, her kullanıcı, alınan kararları ve yapılan değişiklikleri anlık olarak görüntüleyebilir. Kimse kendi başına karar veremez ve diğerlerinin haberi olmadan yönlendirme yapamaz.
DAO’ların Dezavantajları
Gördüğünüz gibi merkezi olmayan otonomların kullanıcıların işine yarayacak bir çok elverişli faydası bulunmaktadır. Daha özgür ve daha yapıcı bir ortam için DAO’ları tercih edebilirsiniz. Ancak, bu belirli limitleri ve eksileri olmadığı anlamına gelmiyor. Aşağıda DAO’ların size etki edebilecek negatif yönlerinden bahsedeceğiz.
Oy Gücünün Manipüle Edilmesi
Bildiğiniz gibi, DAO’lar oy mantığıyla çalışır. Yani bir token sahibi olan bir kişi oy hakkı elde eder. Ancak, bu oy gücünün belirli kimseler tarafından manipüle edilmesine yol açabilir. Fazla token’a sahip olan bir kişinin, oy verirken sahip olduğu token sayısı kadar oy hakkı olur. Bu da olaya biraz da olsa adaletliksiz katmaktadır. Oy gücü fazla olan kimseler, İşe yaramayacak veya mantığı olmayan seçeneklere verirse, bu tüm kullanıcıları olumsuz etkileyebilir. Bu noktada, fazla token’a sahip olan kişilerin tüm oylarını kullanıp kullanmayacakları sorusu da gün yüzüne çıkıyor.
Yasal Düzenlemelere Sahip Değildir
DAO’lar tamamen esnek ve özgür bir yapıya sahiptir. Bu da herhangi bir vergilendirme ve yönetim düzenlemelerine sahip olmadığı anlamına gelir. Yani hiçbir kısıtlama veya kural olmadan, kullanıcılar tamamen istediğini yapabilir. Karar alma, karar oluşturma ve bir sonuca varma aşamalarında kimse kimseye hesap vermez. Aslında, proje tamamen toplum tabanlı olduğu için hesap verebilecekleri bir mecra bulunmamaktadır. Sorumlu bir yetkili veya kurum olmaması, düzensizliği ortaya çıkarabilir.
Hantal Karar Alma Süreci
DAO’larda, herhangi bir karar alınmadan önce topluluk onayından geçer. Toplum tabanlı bu modelin uygulanması için de birçok kişinin oy vermesi beklenir. Ancak oy kullanma süreleri tüm kullanıcılara hitap edebilmesi açısından oldukça esnektir. Yani bu da demek oluyor ki bir kararın alınması için uzunca süreler bekleyebilirsiniz. Bir karar alınmadan önce tüm kullanıcılarının oyunu beklemek zorunda kalabilirsiniz. Yoksa projede bir değişikliğe gidilmesi söz konusu değildir.
Güvenlik Problemleri
DAO’ların merkezinde akıllı sözleşmeler bulunur. Akıllı sözleşmeler içerisinde yer alan kodlar DAO’ların politikasını belirlemektedir. Bazen, bazı durumlarda DAO’larda güvenlik açıkları yaşanabilir ve bu tür durumlarda sözleşmelerdeki kodlara saldırılar yaşanabilir. Bazı kullanıcılar bu kodları değiştirerek DAO’ları ele geçirmeye çalışabilir. Örneğin yeniden giriş saldırısı, akıllı sözleşmelerin değiştirilerek birikimlerin çalındığı “The DAO” olayının gerçekleşmesini sağlamıştır.
DAO’lar Ne İçin Kullanılır?
DAO’ların temel amacı, bir merkezi yönetim olmadan, kullanıcıların ortak bir şekilde projeyi yönetmesidir. Akıllı sözleşmeler yoluyla, topluluklar, şirketler ya da gruplar, belirli token’lar aracılığıyla projeleri yönetirler. DAO’lar hiçbir kuruluşa ya da kimseye bağlı değildir ve tamamen kullanıcılar tarafından yürütülür. Geleneksel organizasyonlardan farklı olarak, herkesin oy sahibi olduğu bir girişim sistemi kullanılır. Bu da birçok kişinin projeyi kontrol etmesine ve toplu olarak kararlar alınmasını sağlar.
DAO’lar, kar amacı gütmeyen kuruluşlar, yatırım ortakları ve bağımsız gruplar tarafından çeşitli uygulamalara yönelik kullanılabilir. Herkesin söz hakkı sahibi olması, belirli bir yöntem doğrultusunda çalışmadığının kanıtıdır. Kısacası kurallar, yönetim ve merkeziyetçilik gibi ifadelere yer yoktur. DAO’lar daha çok girişim sermayesi olarak kullanılır. Yeni ve parlak fikirleri desteklemek isteyenler DAO’ları tercih etmektedir. Niş fikirleri olan yatırımcılar, DAO sayesinde projelerini topluma açık bir şekilde sunabilir.
Sonuç – DAO Nedir?
Merkezi olmayan özerk bir organizasyon anlamına gelen DAO, girişimciler için benzersiz bir fırsattır. Her türlü fikri ve geliştirmeye açık projesi olan kimseler, DAO’dan faydalanabilir. Topluluğa açık bir sisteme sahip olduğu için, katkıda bulunmak isteyen herkes bu projelere katılım sağlayabilir. Kısıtlama olmaması kimisi için bir artı, kimisi için de bir eksi olabilir. Ancak demokratik bir yapıya sahip olmaları, token’a sahip herkesin oy sahibi olabileceği anlamına gelmektedir.
Makalemiz ile birlikte DAO nedir sorusunu net olarak cevaplamış olduk. Geleneksellikten uzak, yenilikçi ve daha adil bir proje yürütmek isteyen kimseler için ideal bir çözüm olduğunu düşünüyoruz. Projelerde söz hakkına sahip olabilir, oy kullanabilir ve katkıda bulunabilirsiniz. Blok zinciri dünyasında fazlasıyla tercih edilen DAO’lar, gün geçtikçe daha büyük kitlelere yayılmaya devam etmektedir.