Kripto para likidite havuzu merkeziyetsiz borsalar (DEX) için adeta kritik bir öneme sahiptir. Likidite havuzları için otomatik piyasa yapıcı algoritmaları ile çalışan akıllı sözleşmelerin bütünüdür diyebiliriz. Muhtemelen bu yüzeysel tanım ile birlikte kafanız karışmış olabilir. Ancak endişelenmeyin, çünkü Business2Community olarak likidite havuzu nedir sorusunu tüm detaylarıyla cevaplayacağız.
İlk olarak likidite havuzunun akıllı sözleşmelerde kilitlenmiş ve biriken kripto paralardan oluştuğunu bilmeniz gerekiyor. Bu havuzun en genel tabir ile amacı, alım ve satım yapan kullanıcıların hiçbir aracıya ihtiyaç duymadan işlemleri yapabilmesidir. Bu işlemi sağlayan AMM protokolü ise likidite havuzuna fon sağlayan yatırımcılarla paralel çalışmaktadır. Kitle kaynaklı bir fon havuzu olduğu için DEX’lerde alım-satım yapmak son derece kolay hale gelir. Şimdi isterseniz gelin kafanızı fazla karıştırmadan likidite havuzu nedir ve nasıl çalışır konusunun biraz daha derinlerine inelim.
Likidite Havuzu Nedir? Tanımı ve Detayları
Likidite havuzu, akıllı sözleşmeler aracılığı ile kilitli kripto paralardan oluşan büyük bir fondur. Genellikle DeFi ekosisteminde kullanılan likidite havuzu alım satımı tamamen kolay hale getirmek için dizayn edilmiştir. Klasik borsalar geleneksel hale gelmiş alıcı ve satıcı piyasalarını kullanır. Ancak söz konusu likidite havuzu ve DEX’ler olduğunda ortaya “Otomatik Piyasa Yapıcılar” yani AMM’ler çıkmaktadır. AMM aslında bütün bu likidite havuz sisteminin en orta kısmında bulunur.
Klasik bir borsada herhangi bir alıcı, işlem yaparken emir defterini kullanmak zorundadır. Verilen alım emri bir diğer satıcı ile eşleşene kadar daima beklemek zorunda kalırsınız. Fakat bu durum likidite havuzuna sahip DEX’ler için tam tersidir. AMM protokolüyle çalışan bir DEX’te alıcıların satıcıyı beklemesine gerek yoktur.
Otomatik piyasa yapıcıların adından anlayacağınız üzere tüm ticaret işlemi hızlı ve otomatik şekilde gerçekleşecektir. İşte bu noktada likidite havuzundan işlem yaptığınız kripto paraları oraya kimlerin sağladığı önemlidir. Biz bu kişilere “likidite sağlayıcı” diyoruz. Likidite sağlayıcılar genellikle pasif gelir elde etmek için DEX’lerde yer alan likidite havuzlarını besler ve karşılığında LP token alırlar.
Aynı şekilde likidite madenciliği ve DeFi yield farming, likidite havuzlarından pasif gelir elde edilmesini sağlar. Amiyane tabir ile likidite sağlayıcılarını teşvik etmek için belirli bir gelir kaynağı modelinin oluşturulması gerekir. Aksi halde likidite havuzlarının ihtiyaç duyduğu yatırım hiçbir zaman yapılmaz. Nitekim alıcı ve satıcıların birçoğu düşük likiditeye sahip piyasalara girmek istemez. Bunun en önemli sebebi kaymadır. Kayma denilen terim, kripto paraların beklenen fiyat ile nihai gerçekleştiği fiyat arasındaki farktır. Özellikle kriptoların çok fazla volatiliteye sahip olduğu dönemlerde bu kayma sorunu ciddi problemleri peşinden getirecektir.
Otomatik Piyasa Yapıcılar (AMM’ler)
Merkeziyetsiz borsalardaki likidite havuzlarının oluşmasını ve işlenmesini sağlayan temel protokole “AMM” denmektedir. Otomatik piyasa yapıcılar bir nevi havuzdaki token arzının belirli bir dengede tutulmasından sorumludur. Hiç şüphesiz en büyük özelliği herhangi bir merkezi komisyon oluşumuna ihtiyaç duymadan alım-satım ticaretlerine olanak tanımasıdır. Likidite sağlayıcılar havuzu beslerken bunun karşılığında eşit miktarda LP Token alırlar. AMM’ler tam olarak bu noktada likidite havuzundaki fiyat dengesini ve oranını korumak için çeşitli algoritmalar ile hesaplamalar yapar.
Aslına bakarsanız bir noktada otomatik piyasa yapıcıların negatif etkisini de bu şekilde anlamış olabilirsiniz. Tüm sistemin AMM’deki kod yapısına dayalı algoritmalar ile çalışması riskli olabilir. Özellikle piyasanın son derece oynak olduğu ve fiyat kaymasının aşırı düzeye ulaştığı dönemlerde sorunlar ortaya çıkabilir.
Likidite Sağlayıcılar (LP’ler) Ne İşe Yarar?
Muhtemelen likidite sağlayıcı ne demek sorusunu merak ediyor olabilirsiniz. Söz konusu likidite havuzları olduğunda bu havuza kripto para akışını sağlayacak birileri olmak zorundadır. DEX piyasaları likidite sağlayıcılarına tıpkı nefes almak gibi ihtiyaç duyar. Nitekim bunun en önemli sebebi likidite havuzundaki istikrarın kolay bir şekilde sağlanabilmesidir. Likidite sağlayıcılar prensipte üç temel göreve sahiptir.
- İlk görevleri likidite havuzlarına gerekli gördükleri yatırımları yapmak ve pasif gelir elde edebilmektir.
- İkinci görev ise likidite havuzundaki dengesizliği önlemek ve oynaklığı azaltmaktır.
- Son olarak bahsedeceğimiz görev, alıcı ve satıcı arasındaki ticaretin sorunsuz işlenmesinin sağlanmasıdır.
Genel olarak bakıldığında, likidite sağlayıcılarının ana amaçlarının istikrar olduğunu rahatlıkla anlayabilirsiniz. Peki tam olarak sağlayıcılar bu durumdan nasıl bir fayda sağlıyor? Tabii ki bu işten para kazanıyorlar. Para kazanmanın en belirgin yoluda likidite havuzuna sağladıkları katkıdan dolayı aldıkları işlem ücretleri, staking ödülleri ve yönetişim tokenleridir. Bu teşvikler genelde likidite havuzunun içinde bulunduğu borsalar ve oluşumlar tarafından sağlanmaktadır. Teşvik ne kadar cömert olursa, sağlayıcılar da havuza o kadar çok yatırım yapacaktır. Dünya genelinde DeFi ekosistemlerine likidite sağlayan 100 binden fazla kişi olduğu düşünülüyor. Bazı havuz ve platformlarda %100’ün üzerinde APY oranlarını kapsayan pasif gelir imkanı sunulduğunu söyleyebiliriz.
LP Tokenleri Nedir?
LP tokenler, likidite sağlayıcılarının yaptıkları yatırım karşılığında elde ettikleri hisseler anlamına gelir. Misal bir likidite sağlayıcı olarak herhangi bir DEX’te yer alan havuza katkı yaptığımızı varsayalım. Bu yapılan yatırım ile birlikte kullanıcılar yatırılan tutara eşit şekilde LP token elde ederler. Ayrıca havuzda likidite bulundurdukları için düzenli olarak kar elde edilir ve bu karlar yine LP token olarak aktarılmaktadır. Peki LP tokenlerin kullanılma amaçları sadece bunlarla mı sınırlı? Tabii ki de hayır. Şimdi kısaca diğer kullanım alanlarına bir göz atalım.
- Kullanıcılar Arası Transfer: Bir üst başlıkta bahsettiğimiz üzere LP tokenler aslında havuzda kilitlemiş olduğunuz kripto varlıklarının yerine geçmektedir. Amiyane tabir ile kripto varlıkların size ait olduğunun basit bir ispatıdır. Tam da bundan dolayı elinizde olan LP tokenleri diğer kullanıcılar arasında ticaret için rahatlıkla kullanabiliyorsunuz.
- Yield Farming ve Pasif Gelir: SushiSwap borsası likidite sağlayıcıları için cömert ek ödüller sağlayan SUSHİ tokeni geliştirmiştir. SushiSwap LP tokenleri stake etmek için sağlayıcılar yield farming stratejisini kullanabilmektedir. Bu da kısa vadede iyi bir pasif gelir elde edilmesini sağlayacaktır. Kriptoda staking nedir bilmeyenler için rehberimiz faydalı olabilir. Belki de yeni bir yatırım aracı keşfedebilirsiniz.
- LP Token Teminatı ile Kredi Desteği: Kripto para piyasalarında son yıllarda çok sayıda merkeziyetsiz kredi veren oluşum ortaya çıktı. Bu oluşum çeşitli kredi protokolleri kullanarak LP tokenleri teminat olarak göstermenize olanak tanıyor. Özellikle kendilerine sermaye oluşturmak isteyen likidite sağlayıcıları için bu tarz kredi protokolleri gerçekten kullanışlı olabiliyor.
DeFi Likidite Havuzlarının Çalışma Mantığı
Makalemizin buraya kadarki olan kısmında likidite havuzlarına dair bilmeniz gereken tüm önemli terimlerden bahsettik. Aslında likidite havuzların mekaniğini tamamen anlamış durumdasınız. Şimdi ise DeFi ekosisteminin parçası olan platformlarda havuzların çalışma mantığını inceleyeceğiz. Likidite havuzu nedir sorusundan daha fazlasını merak ediyorsanız biraz daha teknik konulara giriş yapmanın mantıklı olacağını düşünüyoruz. Hazırsanız hemen başlayalım.
Likiditeye Fon Oluşturma
Kripto para piyasasında likidite havuzlarına katılabileceğiniz çok sayıda merkeziyetsiz borsa ve DeFi uygulaması bulunmaktadır. Ancak biz örnek olabilmesi adına çoğu uzman kişinin kullandığı Uniswap borsasını kullanacağız. Öncelikle bir borsada likidite havuzunun sağlayıcılar tarafından oluşturulması gerekmektedir. Hali hazırda Uniswap bu likidite havuzlarına zaten sahiptir. Uniswap’a giriş yaptıktan sonra öncelikle DEX cüzdanınızı bağlamanız gerekiyor. Daha önce kullanmadıysanız en iyi merkeziyetsiz cüzdanlara göz atmanızı öneririz.
Uniswap’i kullanmaya başladıktan sonra “Likidite Ekleme” bölümüne ulaşabilirsiniz. Burada sizi bir menü karşılayacaktır. Likidite sağlamak istediğiniz kripto çift seçimini buradan rahatlıkla yapabilirsiniz. Son olarak ise sırasıyla işlem katmanı ve fiyat aralığınızı rahatlıkla belirleyebileceğinizi aktarmak isteriz. Bu arada, havuzun senkronize olmadığı bir piyasada dikkatli adımlar atmanızı da şiddetle tavsiye ederiz.
LP Tokenlerini Alma
Likiditeye seçtiğiniz kripto paralar ile fon oluşturduktan sonra, Uniswap size pozisyonunuzu temsilen özel bir LP token verecektir. LP token Uniswap’a bağlamış olduğunuz merkeziyetsiz cüzdana anında aktarılır. Sizin sağlamış olduğunuz likidite üzerinden alım-satım yapıldıkça pasif gelir elde etmeye başlarsınız. Ne kadar sık işlem yapılırsa elde etmiş olacağınız LP token miktarıda sürekli olarak artacaktır.
Örneğin piyasaya ETH karşılığında SHIBA likiditesi sağladığınızı varsayalım. Sağlanan bu SHIBA likiditesi ticaret işlemlerinde kullanıldıkça işlem ücreti elde edersiniz. Bir kullanıcı SHİBA satarsa SHIBA kazanır, SHIBA alırsa ise ETH kazanmış olursunuz. Tüm bu işlemler neticesinde oluşan ücretler ise yine Uniswap’ın likidite sayfasında gözükmektedir. İstediğiniz zaman pasif gelirlerinizi bu bölümden çekerek DEX cüzdanınıza aktarabilirsiniz.
Likidite Havuzunu Takip Etme
Çok kolay yaşanmasa da bazen likidite havuzları borsalar tarafından kapatılabilmektedir. Bu yüzden likidite havuzu kapatma nedir sorusunu da aydınlatmamız gerektiğini düşündük. Tüm bunların öncesinde likidite sağladığınız kripto paraların genel havuz durumunu sürekli olarak takip etmeniz gerekiyor. İzleme ve yeniden dengeleme çalışmaları için fiyat takibi yapmak elzemdir. Bu noktada sürekli olarak likiditeyi kaldırmak ve fiyat güncellemesi yapmak için yeni havuzlar oluşturmak mantıklı olacaktır.
Kapatma konusuna gelecek olursak bazen Binance gibi borsalar likidite havuzlarını kapatabilir. Aslında geçmişte bu tarz çok sayıda havuz kapatma haberi ile karşılaştık. Ancak genellikle bu durum son derece nadir şekilde gerçekleşir. Yine de tedbiri elden bırakmamak ve likidite havuzu ile birlikte kripto paraları takip etmek fazlasıyla işinize yarayacaktır.
Likidite İçin En İyi 3 Havuz Sağlayıcısı
Likidite havuzlarının sadece merkeziyetsiz borsalarda kullanılan bir özellik olduğunu düşünmüş olabilirsiniz. Ancak durum tam olarak böyle değildir. Mesela DAO’lar, açık kredi protokolleri veya merkeziyetsiz sigorta platformları bu kullanım alanlarından sadece bazılarıdır. DeFi ekosisteminin yaygınlaştığı ve kullanım alanlarının artması ile birlikte likidite havuzları daha da ön plana çıkmaya başladı. Elbette ki hala çoğu uzman yatırımcı, likidite havuzlarını merkeziyetsiz borsalardaki AMM protokolleri için kullanmaktadır. Lafı şimdi çok fazla uzatmadan en iyi likidite havuz sağlayıcılarından bazı örnekler vermek istiyoruz.
Compound Finance
Compound Finance, tamamen merkeziyetsiz şekilde çalışan kredi protokolleriyle ön plana çıkar. Kripto varlıklarından kazanç elde etmek isteyen yatırımcılar likidite havuzlarını kullanırlar. Likidite havuzlarındaki getiri miktarı tamamen piyasadaki arz ve talebe göre belirlenmektedir. Compound Finance, 2018 yılında Leshner ve Hayes tarafından kurulmuştur. Şirketin ana odak noktası kripto paraya sahip olan yatırımcıların pasif gelir elde etmesidir. Ayrıca borç alanlarında kripto üzerinden kredi çekmesine olanak tanınmasıdır. Compound protokolü, borçluların teminat yatırmasından sonra işlemeye başlar. Likidite havuzlarından kredi almak isteyen borçlular gerekli teminatı sağladıktan sonra cToken biçimi ile “borç alma gücü” elde ederler.
Uniswap
Merkeziyetsiz borsa denildiğinde akıllara ilk olarak Uniswap gelmektedir. Uniswap, ETH’yi herhangi bir ERC-20 tokeni ile otomatik olarak çevirmenize olanak tanır. Listeleme maliyeti olmadan istediğiniz herhangi bir kripto para çifti üzerinden likidite havuzu oluşturabilirsiniz. Makalemizde sürekli olarak bahsettiğimiz akıllı sözleşmelere dayanan likidite havuz mantığı burada birebir geçerlidir. Uniswap’ın bu kadar popüler olma sebebi piyasaya yeni çıkan coinlerin desteklenmesidir. Birçok yatırımcı Uniswap’a yeni çıkan coinleri değerlendirerek çeşitli karlar elde etmeye çalışır. Doğal olarak bu durumda borsanın sürekli güncel ve popüler kalmasını sağlar.
Kyber Network
Kyber Network projesi merkeziyetsiz finans dünyasındaki tüm likidite havuzlarına erişmenizi sağlar. Ayrıca projenin merkezinde bulunan KNC token yönetim açısından da oldukça önemlidir. Nitekim isteyen kullanıcılar KNC tokeni stake ederek pasif gelir elde edebilmektedir.
Tekrar konumuza dönecek olursak Kyber Network, kripto para piyasasında hizmet veren likidite havuzlarına tek bir yerden ulaşmanıza olanak tanır. Kyberm DMM protokolü sayesinde işlem ücretleri ciddi anlamda optimize edilmiştir. AMM protokolü ile benzer işlevi görsede verimlilik açısından yüz kat daha düşük fiyat kaymasına sahiptir.
Likidite Havuzunun Avantajları
Likidite sağlayıcı ne demek konusunu anlatırken bazı teşvik edici unsurlardan bahsetmiştik. Sağlayıcılar havuzlara neden yatırım yaparlar? Ne gibi avantajlardan faydalanırlar? Tüm bu sorulara cevap vermek için de genel olarak likidite havuzlarının artılarından bahsetmek istiyoruz. Nitekim bu sayede konuyu daha iyi anlayabilirsiniz.
- İşlemler AMM protokolü ile otomatik şekilde gerçekleştiğinde son derece hızlı ve güvenlidir.
- Likidite sağlayıcıları yatırım yaparak yield farming veya pasif gelir fırsatlarından yararlanır.
- Likidite havuzunda kullanılan akıllı sözleşmeler tamamen şeffaftır. Herkes tüm ticaret detaylarını görüntüleyebilir.
- Kripto para piyasasındaki demokratikleşme için önemlidir. Nerede yaşadığına veya kim olduğuna bakılmaksızın herkes finansal piyasalara erişim sağlayabilir.
- Geleneksel piyasalardaki hantal onay süreçleri likidite havuzları ile ortadan tamamen kalkar. Bu sayede bireysel yatırımcılar direkt olarak piyasa ile etkileşime geçer.
- Likidite madenciliği ve çeşitli teşvikler merkeziyetsiz borsalara can suyu olur. Borsanın geleceğini korurken aynı zamanda bireysel yatırımcılar cömert oranlarla gelir elde ederler.
Görüldüğü üzere likidite havuzunun çok sayıda avantajı bulunuyor. Ancak biz yatırımcıların en çok ilgilendiği artılardan bahsetmeye çalıştık. Şimdi gelin bir de likidite havuzlarının eksilerine göz atalım.
Likidite Havuzunun Potansiyel Riskleri
Kripto para piyasaları genel anlamda oldukça volatif hareketlere sahiptir. Doğal olarak bu durum likidite havuzu içinde potansiyel risklerin oluşmasını sağlıyor. Peki bu riskler nelerdir?
- Ciddi kayıplar yaşamak her zaman kripto paraların doğası haline gelmiştir. Likidite sağlayıcıları havuzdaki dengeyi koruyabilmek için varlık oranını bazen artırmak zorunda kalabiliyor. Söz konusu önemli değer düşüşleri olduğunda iki kripto para varlığı arasında fiyat oranı değişkenlik gösterebilir. Tabi ki zarar sigortası veya düşük volatiliteye sahip havuzları tercih edebilirsiniz.
- Güvenlik önlemleri DeFi’lerde zayıf olduğu için hacker saldırılarına dikkatli olmak gerekir. 2022 yılında yapılan Beanstalk hack saldırısı 182 milyon doların çalınmasına yol açmıştır. Ayrıca bu tarz hack saldırıları sık yaşandığı için milyarlarca dolar buhar olup gitmiştir.
- Bazı kripto paralarda rug pulls ve exit scams gibi dolandırıcılık faaliyetleri yaşanabilir. Bu da likidite havuzuna sağladığınız fonların zarar görmesini sağlar.
Likidite havuzlarının oluşturduğu riskleri de eksiksiz bir şekilde aktardık. Piyasada farklı yatırım araçları ve bakış açıları arıyorsanız potansiyel dezavantajları göz önünde bulundurmayı unutmayın.
Sonuç – Likidite Havuzu Nedir?
Merkeziyetsiz borsa ve DeFi ekosistemi için önemli olan likidite konusuna dair tüm detaylara değindik. Özellikle likidite havuzu nedir sorusunun etrafında dolaşarak yeterli cevaplar verdiğimizi düşünüyoruz.
Likidite sağlayıcısı olarak çeşitli yatırımlar oluşturmayı hedefliyorsanız dikkatli olmakta fayda var. Nitekim merkeziyetsiz piyasalar geleneksel kripto para piyasalarına göre daha sağlam adımlar atmayı gerektirir. Örneğin, 2022 yılında DeFi ekosistemine yapılan hack saldırıları milyonlarca dolarlık kayıplara yol açmıştır. Atacağınız adımları bu noktada iyi belirlemek ve likidite havuzlarını tam olarak anlamanız gerekmektedir. Umuyoruz ki gereksiz kayıplar yaşamadan likidite sağlayıcısı olarak pasif gelir elde etmeye başlayabilirsiniz.